وضعيت جهان پيش از ظهور امام عصر(علیه السلام) به گونه ای است كه شايد انسانهايی را به يأس بكشاند؛ چنانكه بعضی از روايات اشاره به همين موضوع داشته و 
رواج هرج و مرج، ناامنی، شيوع بيماری و گرسنگی و... را به عنوان ويژگيهای اين دوران برشمرده اند؛ ليكن روايات ديگری نيز وجود دارد كه در آنها به نكات روشن و 
روزنه های اميد برای شيعيان و انسانهای مؤمن و متعهد اشاره شده است.
برخی از روايات درباره مؤمنانی سخن می گويد كه هيچ گاه زمين از آنان تهی نمی شود و آنان در شرايط سخت پيش از ظهور نيز در سراسر جهان حضور دارند. 
رواياتی هم به نقش علما و دانشمندان اسلامی در زمان غيبت اشاره دارند كه هر از چند گاه يكی از آنان موجب دگرگونی در جامعه و حفظ دين خدا می شود. در 
بعضی از روايات معصومين(علیهم السلام) نيز از نقش ويژه شهر قم پيش از ظهور امام زمان(علیه السلام) ياد شده است.

1. نقش مؤمنان حقيقی

بعضی از روايات در پاسخ كسانی آمده است كه گمان می كردند روزگاری خواهد رسيد كه جامعه از وجود انسانهای مؤمن تهی و بی بهره شود. امام(علیه السلام) اين گمان را نفی كرده و از وجود مؤمنان در هر روزگاری خبر داده است:
زيد زراء می گويد: به امام صادق(علیه السلام) عرض كردم: می ترسم ما از مؤمنان نباشيم. امام فرمود: چرا چنين فكر می كنيد؟ گفتم: زيرا می بينم در ميان ما كسی نيست كه برادرش را بر درهم و دينار مقدم دارد، ولی اين را می بينم كه درهم و دينار را به برادر دينی - كه ولايت امير مؤمنان(علیه السلام) ما را به دور يكديگر به گرد آورده - ترجيح می دهيم. امام صادق(علیه السلام) فرمود: اين چنين نيست كه می گويی شما اهل ايمان هستيد ليكن ايمان شما كامل نمی شود تا هنگامی كه قائم آل محمد(علیه السلام) قيام كند. در آن هنگام خداوند خفرَد(حکمت) شما را نيز كامل می كند و شما مؤمنان كامل می شويد. سوگند به آن خدايی كه جانم در دست قدرت اوست كه در سراسر جهان، انسانهايی هستند كه همه دنيا در نظرشان با پر پشه ای برابری نمی كند.1

2. نقش علما و دانشمندان شيعه

هرگاه ابرهای سياهی و جهل سايه خود را بر جوامع بشری گسترانده است دانشمندان و علمای دينی مسؤوليت خود را در جهت زدودن جهل و نادانی از انديشه ها و فساد و تباهی از دامن مردمان، به خوبی انجام داده اند. طبق روايات، علما در آخرالزمان اين نقش را به خوبی ايفا می كنند. امام هادی(علیه السلام) در اين زمينه می فرمايد:
اگر در دوران غيبت قائم آل محمد(علیه السلام) دانشمندانی نبودند كه مردم را به سوی او هدايت و راهنمايی كنند و با حجتهای الهی از دينش دفاع نمايند و شيعيان ضعيف را از دامهای شيطان و پيروانش رهايی داده و از دام ناصبيها (دشمنان اهل بيت) نجات بخشند كسی در دين خدا پا برجا نمی ماند و همه مرتد می شدند؛ 
ولی آنان رهبری دلهای شيعيان ضعيف را با قدرت در دست گرفته و حفظ می كنند؛ چنان كه ناخدای كشتی سكان و فرمان كشتی را نگاه می دارد. بنابراين آنان نزد خدا والاترين انسانها هستند.2
رسول خدا(ص) پيرامون زنده كننده دين در هر قرن می فرمايد:
خداوند بزرگ برای امت اسلام در آغاز هر قرن شخصی را برمی انگيزاند تا دين را احيا و زنده نمايد.3
اين گونه روايات با صراحت به نقش علما در روزگار غيبت اشاره كرده و به خنثی شدن توطئه شيطانها و تجديد حيات دين به دست دانشمندان تصريح می كند.
اثبات اين مطلب در روزگار ما به دليل و برهان نياز ندارد. نقش حضرت امام خمينی(ره) در از بين بردن نقشه های شوم دشمنان - كه اساس دين را در جهان معاصر در معرض خطر قرار داده بودند - بر كسی پوشيده نيست. عزتی كه اسلام در اين عصر يافته به بركت انقلاب اسلامی ايران و بنيانگذار آن حضرت امام خمينی است.

3. نقش شهر قم در آخرالزمان

آنگاه كه جامعه بشری به سوی انحطاط و تباهی پيش می رود روزنه اميدی نمايان می گردد، مردمی پرچمدار نور در دل تاريكيها می شوند. شهر قم در آخرالزمان اين نقش را بر عهده دارد. روايات بسياری وجود دارد كه در آنها اين شهر مقدس و انسانهای وارسته ای كه در آن وجود خود را از چشمه زلال مكتب اهل بيت سيراب كرده و رسالت ابلاغ پيام را برعهده گرفته اند، ستايش شده اند.
ائمه معصومين(ع) درباره قم و نقش آن در نهضت فرهنگی زمان غيبت امام زمان سخنانی دارند كه به برخی از آنها اشاره می شود:
3-1 - قم حرم اهل بيت: از برخی روايات برداشت می شود كه قم و اهل آن نشانه و الگوی تشيع و ولايت بوده و خواهند بود، از اين رو هر كس را كه می خواستند دوستدار اهل بيت و علاقه مند به آنان معرفی نمايند او را «قمّی» خطاب می كردند. چنان كه در روايتی آمده است:
گروهی خدمت امام صادق(علیه السلام) شرفياب شدند و گفتند:ما از مردم «ری» هستيم، حضرت فرمود: آفرين به برادرانمان از «اهل قم». آنان چند بار تكرار كردند: ما از «ری» خدمت شما رسيده ايم. حضرت نيز سخن نخست خود را تكرار می كرد. آنگاه فرمود: حرم خداوند مكه است؛ برای رسول خدا نيز حرمی در مدينه است؛ 
كوفه حرم اميرالمؤمنين است و حرم ما (اهل بيت) شهر قم است. و به زودی دختری از فرزندانم به نام فاطمه در آن دفن می شود، هر كس او را (با معرفت) زيارت كند، بهشت بر او واجب می شود. راوی میگويد: «امام صادق اين سخن را هنگامی بيان فرمود كه هنوز امام كاظم متولد نشده بود».4
در روايت ديگری به نقل از «صفوان» آمده است:
روزی نزد (ابوالحسن) امام كاظم بودم و سخن از مردم قم و ميزان علاقه و دلبستگی آنان به حضرت مهدی(علیه السلام) به ميان آمد. امام هفتم فرمود: «خداوند آنان را رحمت كند و از آنان خشنود باشد».
آنگاه ادامه داد:بهشت هشت در دارد كه يكی از آنها برای مردم قم است، در ميان شهرها و كشورها، آنان نيكان و نخبگان شيعيان ما هستند. خداوند ولايت و دوستی ما را با طينت و سرشت آنان آميخته است.5
ائمه معصومين(علیهم السلام) شهر قم را از ابتدا، پايگاه عاشقان اهلبيت و حضرت مهدی(علیه السلام) می دانسته اند و شايد دری از بهشت كه به شهر قم اختصاص دارد، باب المجاهدين يا باب الاخيار (درب نيكان) باشد؛ چنان كه در روايت نيز به اهل قم، «نيكان شيعه» گفته شده است.
3-2 - شهر قم، حجت بر ديگران: خداوند در هر زمان، انسانهايی دارد كه بر ديگران حجت اند و چون آنان در راه خدا قدم برداشته و برای اعتلای كلمه الله مبارزه می كنند، خداوند ياور آنان خواهد بود و شر دشمنان را از آنان دور می كند. در زمان غيبت امام عصر(علیه السلام) قم و مردم آن بر ديگر انسانها حجت هستند.
امام صادق(علیه السلام) می فرمايد:
گرفتاريها و مشكلات از قم و مردمش به دور است و روزگاری خواهد رسيد كه قم و مردم آن حجت بر همه مردمان باشند و آن هنگام ظهور حضرتش می باشد و اگر چنين نبود زمين اهلش را فرو می برد. به يقين فرشتگان، گرفتاريها را از قم و مردمانش دور می كنند و هيچ ستمگری قصد قم را نمی كند مگر آنكه خداوند كمرش را می شكند و او را گرفتار درد، 
مصيبت يا دشمن می گرداند. خداوند نام قم و مردم آن را از ياد ستمگران می برد چنان كه آنان ياد خدا را فراموش كرده اند.6
3-3 - مركز نشر فرهنگ اسلامی: يكی ديگر از موارد قابل توجه در روايات اين است كه شهر قم در روزگار غيبت به عنوان مركزيتی برای رساندن پيام اسلام به گوش مستضعفان زمين درخواهد آمد و علما و دانشمندان دينی آن حجتی بر جهانيان خواهند شد.
امام صادق(علیه السلام) در اين باره می فرمايد:
به زودی شهر كوفه از مؤمنان تهی می گردد و علم و دانش از آنجا رخت برمی بندد و چون ماری كه در گوشه ای چنبره زده است محدود می گردد و آنگاه علم در شهری كه به آن قم میگويند آشكار میشود و اين شهر پايگاه علم و فضيلت و معدن دانش و كمال میگردد به گونه ای كه روی زمين هيچ مستضعف (فكری) نمی ماند كه از دين آگاهی نداشته باشد - حتی زنان پرده نشين - و اين زمان در نزديكی ظهور قائم ما خواهد بود.
خداوند، قم و مردمش را جانشينان حضرت حجت قرار میدهد و اگر چنين نبود زمين اهلش را فرو میبرد و حجتی بر زمين نمیماند. علم و دانش از شهر قم به شرق و غرب جهان سرازير میشود و بر جهانيان تمام میگردد به گونه ای كه هيچ شخصی نمی ماند كه دين و دانش به او نرسيده باشد. آنگاه حضرت قائم ظهور میكند و عذاب الهی بر كافران به دست آن حضرت فرو می آيد؛ زيرا خداوند از بندگان انتقام نمی گيرد مگر هنگامی كه حجت بر آنان تمام شده باشد.7
در روايت ديگری آمده است:
اگر مردم قم نبودند دين از بين می رفت.8

---

_{پي نوشت :} 

_{1 . بحارالانوار، ج67، ص351.
2 . تفسير امام عسكری، ص344؛ الإحتجاج، ج2، ص260؛ بحارالانوار، ج2، ص6.
3 . سنن ابی داود ج4، ص104؛ جامع الأصول، ج12، ص63؛ كنزالعمال، ج12، ص193.
4 . بحارالانوار؛ ج60، ص217.
5 . همان، ص216.
6 . همان، ص213.
7 . سفينه البحار، ج2، ص445؛ بحارالأنوار، ج60، ص213.
8 . بحارالأنوار، ج60، ص217.}

_{منبع: ماهنامه موعود}